میرزا جواد آقا ملکی تبریزی و بیان مراقبات ربیع الاول
این ماه همانگونه که از اسم آن پیداست بهار ماه ها مى باشد، بجهت اینکه آثار رحمت خداوند در آن هویداست. در این ماه ذخایر برکات خداوند و نورهاى زیبایى او بر زمین فرود آمده است. زیرا میلاد رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله و سلّم در این ماه است و مى توان ادعا کرد از اول آفرینش زمین رحمتى مانند آن بر زمین فرود نیامده است زیرا برترى این رحمت بر سایر رحمتهاى الهى مانند برترى رسول خدا بر سایر مخلوقات است
بهار ماه ها
این ماه همانگونه که از اسم آن پیداست بهار ماه ها مى باشد، بجهت اینکه آثار رحمت خداوند در آن هویداست. در این ماه ذخایر برکات خداوند و نورهاى زیبایى او بر زمین فرود آمده است. زیرا میلاد رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله و سلّم در این ماه است و مى توان ادعا کرد از اول آفرینش زمین رحمتى مانند آن بر زمین فرود نیامده است زیرا برترى این رحمت بر سایر رحمتهاى الهى مانند برترى رسول خدا بر سایر مخلوقات است. و همانطور که او داناترین مخلوقات خداوند و برترین آنها و سرورشان و نزدیکترین آنها به خداوند و فرمانبردارترین آنها از او و محبوبترینشان نزد او مى باشد، این روز نیز برتر از سایر روزهاست. و گویا روزى است که کاملترین هدیه ها، بزرگترین بخششها، شاملترین رحمتها، برترین برکتها، زیباترین نورها و مخفى ترین اسرار در آن پى ریزى شده است.
پس بر انسان مسلمان که برترى رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله و سلّم را قبول داشته و مراقب رفتار با مولایش مى باشد واجب است این روز را بگونه اى وصف ناپذیر برتر از هر وقت و روز دیگرى بداند. چون در مثل چنین روزى سرچشمه فضایل و برتریها بر این امت فرود آمد، تمام برکتهاى نبوت و امامت و کتاب و شریعت فقط با وجود رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله و سلّم آشکار شد که ابتداى آن در این روز مبارک بود. و زمانى که با عقل و شرع برترى این روز ثابت شد، بر مسلمان مراقب واجب است با تمام تلاش خود در شکرگزارى این نعمت بزرگ کوشش و سعى کند که این رحمت وسیع را توسعه داده و این روز را بزرگترین عید خود بداند، با طاعات تام و تمام به خداوند نزدیک شده و با توسلات کامل به رسول خدا توسل پیدا کند.
از مراقبات این روز، این است که تمام ماه را در این روز با تلاشهاى نیکو و اطاعت هاى گرانقدر و بزرگ، بزرگ داشته و با پروردگار خود در مورد این نعمت بزرگ مناجات نماید.
و بدان اگر تو عبادت انس و جن را انجام داده و اخلاص پیامبران را داشته باشى باز هم نمى توانى واقعا شکر این نعمت را بجا آورى. البته نه باین جهت که این اعمال نیز از نعمتهاى اوست و شکر دیگرى را واجب مى کند. بلکه بخاطر بزرگى نعمت، کسى توان شکر آن را ندارد.
پس بحکم عقل واجب است بعد از درک ناتوانى، باندازه توان شکر آن را بجا آورى و خداوند نیز شکر خالصانه تو را با فضل خود مى پذیرد
که خداوند با تشکر زیاد عمل کم را قبول مى کند.
ولى مهم، داشتن حالت قلبى مناسب در این عید بزرگ و شرمسار بودن از عجز و کوتاهى است، و نیز انجام اعمالى که انسان را از غفلت و تلف کردن وقت خارج نماید، نیز تلاش زیاد براى بدست آوردن صدق اخلاص همراه با شرمسارى، و مهم دانستن این روز بمقدار اهمیت واقعى آن، گرچه در بجا آوردن حق شکر آن ناتوان بوده یا کوتاهى کرده باشى.
خلاصه، بنده باید تمام توان خود را در انجام عبادات قلبى از قبیل شناخت، یادآورى، شکر و... بکار گیرد. زیرا شرع گرچه در عبادات بدنى خواهان میانه روى بوده نه زحمت زیاد، ولى در عبادتهاى قلبى مثل شناخت، ذکر و شکر و لطیف نمودن قلب با شناخت و صفات پسندیده اى که در پى آن مى آید، بکار بردن تمام توان را مى طلبد. تا به جایى برسد که امام صادق درباره عارف مى فرمایند: «اگر دل او بمقدار یک چشم بهم زدن خدا را فراموش نماید از شوق او مى میرد » [۱]
و هنگامى که پرده هاى اوهام و حجابهاى تاریکى از جلو او برداشته شده و نورهاى زیبایى صفات و نشانه هاى عظمت و بزرگى خداوند در قلب او جلوه گر شود و نور بسیار درخشانى را ببیند، ممکن نیست اشتباه یا غفلت نماید، و حالات قلب او با جلوه گریهاى مخصوص صفات جمال و جلال خداوند دگرگون مى شود. و خداوند بزرگ عهده دار ریاضت دل او با ترس و امیدوارى از این راه مى شود تا زمانى که او را در جایگاه راستى و در پناه خود وارد کند و او را در بهشت بهتر، بهشت نور همراه با پیامبران و شهدا و نیکوکاران سکونت دهد.
روز اول ماه ربیع الاول
از مهمترین اعمال این ماه، دعا کردن در اول این ماه با دعاهایى که روایت شده است، مى باشد[۲]، و نیز دعاهایى که براى ورود به این منزل از منازل سفر بسوى پروردگار مناسب بوده و دعاهایى که حال او اقتضا مى کند. در پى آن، براى پیدا کردن حال مناسب در تمام ماه و روزهاى مخصوص آن به نگهبان آن روز که از ائمه مى باشد، توسل جسته و شفاعت، دعا و درخواست توفیق آنان از خدا براى خود را بخواهد.
هشتم ربیع الاول
روایت شده وفات امام حسن عسکرى در این روز است[۳]. پس مراقب واجب است در این روز اندوهگین باشد بخصوص با در نظر گرفتن این مطلب که صاحب مصیبت حجت عصر و امام زمانش - جان جهانیان فداى او، و رحمت خدا بر او و بر پدرانش باد - مى باشد باید آن امام علیه السّلام را با هر زیارتى که به ذهنش مى رسد زیارت نموده و به امام زمان علیه السّلام تسلیت بگوید. سپس از خداوند بخاطر جانشینى امام زمان علیه السّلام تشکر نموده و بخاطر غیبت و دسترسى نداشتن به آن حضرت متأثر شده و زمان ظهور و فوائد نورهاى او و خیر و برکت آن را در ذهن مجسم نماید.
نهم ربیع الاول
در روایت گرانقدرى آمده است که این روز، روز نابودى دشمن خدا بوده[۴] و این روز و خوشحالى در آن فضیلت داشته و روز شادى پیروان آل محمد - رحمت خدا بر جمیع آنان باد - مى باشد. و در میان شیعیان نیز این روز به همین مطلب مشهور شده است. البته سایر روایات این روایت را تایید نمى کند، ولى ممکن است بخاطر تقیه, وقت را تغییر داده باشند. و با وجود این احتمال، دور نیست این دو وقت بگونه اى با هم منطبق باشند.
بهر صورت سزوار است دوستان آل محمد صلّى اللّه علیه و آله و سلّم شادى خود را در این روز بخاطر نابودى دشمن خدا آشکار کنند، اگر چه فقط بخاطر عمل به این روایت باشد و به نابودى او در این روز یقین نداشته باشند.
ولى با توجه به این که شادى براى از بین رفتن دشمنان فقط برازنده دوستان و علاقمندان است. بنابراین کسى که کارهاى او با دوستى و علاقه با اهل بیت سازگارى ندارد، سزاوار است بهمراه شادى نمودن، بخاطر کوتاهى در انجام آداب و رسوم دوستى شرمگین باشد، و دست کم در شادى براى نابودى دشمن خدا و دشمن دوستان او کارهاى حرام را انجام نداده و شبیه دشمنان خدا نشود. زیرا مخالفت ضد دوست داشتن است و این مخالفت با خدا و این ضدیت آشکار، بر خلاف شادى بر نابودى دشمن مولى است.
دهم ربیع الاول
روز ازدواج پیامبر خدا صلّى اللّه علیه و آله و سلّم با حضرت خدیجه علیها السّلام مى باشد[5] و بر شیعیان لازم است بخاطر تأثیر این ازدواج مبارک و فرخنده در خوبیها و سعادتها و انتشار نورهاى درخشان و پاک آن را بزرگ بدارند.
اعمال هفدهم ربیع الاول
[۱ -] از مهمترین اعمال در این روز اولا توسل به حامیان معصوم آن روز و سپردن عقل و قلب و تمامى وجود خود بوسیله آنان به خداوند متعال است، با این هدف که توفیق در بهره مندى از این روز نصیب او گردد. و اگر انسان در توکل و تسلیم خود راستگو باشد قطعا توفیق الهى را خواهد یافت. زیارت پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم بطور مفصل و زیارت امیرالمؤمنین علیه السّلام در کتاب اقبال روایت شده است. [6]
[۲ -] نیز از کارهاى مهم روزه داشتن این روز بخاطر شکرگزارى و بجا آوردن دو رکعت نماز مى باشد که در هر رکعت آن یک بار سوره «فاتحه» و ده بار سوره «قدر» و ده بار سوره «اخلاص» مى خواند.
سپس در مکان نماز خود نشسته ودعایى را که روایت شده مى خواند. [7]
حقیقت عید و آداب آن
[۳ -] از کارهاى مهم در این روز رعایت آداب عید میلاد پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم و اظهار مراسم شرعى عیدهاى بزرگ است تا دیگران این روز را به عنوان عید بشناسند. و نیز باید دیگران را با عمل خود به چیزهایى که موافق با حقیقت عید است عادت دهیم همانگونه که شرع از ما خواسته نه آنگونه که مخالف شرع است. زیرا عده اى نادان در این روز به لهو و لعب و حتى به کارهاى حرام مى پردازند.
خداوند هنگام عید به همه نیکوکاران و بدکاران بار عام میدهد تا در پیشگاه او حضور یافته، اظهار خضوع و خشوع نموده و مراسم بندگى را بجا آورند، و آمرزش گناهان، جوائز و نامه هاى سلطنت و پادشاهى بگیرند. بنابراین باید با تمام توان خود را براى حضور در چنین مجلسى آراسته و آماده نمود. و چون هر مجلسى لباس مخصوص و آرایش متناسب با خود دارد، باید خود را مانند اهل آن مجلس آماده و آراسته نماییم. لباس اهل این مجلس، تقوى، تاجشان معارف الهى و نظافت آنان پاکیزگى قلب از بیاد غیر خدا بودن و عطرشان ذکر خدا و صلوات بر رسول خدا و آل پاک او مى باشد.
مبادا در مجلس پاکیزگان وارد شوى و قلب تو آلوده به یاد دنیا و بدنت برهنه از لباس تقوى و سرت بدون عمامه مراقبت باشد و از تو بوى بد آلودگى هاى دوستى دنیا استشمام شود، اعمال بدت باعث فاسد شدن اخلاقت شده، سرت خالى از عقل معرفت، قلبت خالى از ایمان و چشمت بخاطر نگاه به حرامهاى الهى دردمند، زبانت از گفتن در رضاى خدا لال، گوش تو از شنیدن ذکر خدا کر، دست تو بخاطر بخل از جود و سخاوت و انفاق در راه خدا، بسته و از جهاد در راه خدا باز مانده، شکمت از مال حرام و چیزهایى که خدا حرام نموده پر، فرج تو... و پاى تو از برآوردن نیازهاى دوستان خدا و رفتن به خانه هاى خدا لنگ باشد. زیرا اگر در مجالس پاکان حاضر شوى، بخاطر پلیدى لباس اراذل و زشتى این آفات و بد حالى رسوا خواهى شد. پس بخاطر وجود شریف و عزیز خود اندکى تأمل کرده و به خود خطاب کن: اى فقیر چرا با غفلتها و کوچک شمردن شعائر و حرمتهاى الهى و بخاطر بیحالى و کوتاهى در میدان مسابقه تحصیل کمالات از همانندهاى خود عقب مى افتى؟ از امام حسن مجتبى علیه السّلام روایت شده است «در روز عید فطر به عده اى که مى خندیدند و بازى مى کردند نظر نمود، سپس به همراهان خود فرمود: خداوند عز و جل ماه رمضان را براى تمرین مسابقه خلق خود قرار داد که در آن با اطاعت و کسب خوشنودى او با هم مسابقه بدهند. عده اى پیشى گرفته و رستگار شدند و عده اى عقب مانده و بدبخت شدند. شگفتا در روزى که نیکوکاران پاداش دیده و کوتاهى کنندگان زیان مى بینند، عده اى مشغول خنده و بازى هستند. بخدا سوگند اگر پرده ها فرو افتد، نیکوکار مى اندیشد که چرا بیشتر عمل نیک انجام ندادم و بدکار مى گوید چرا بد مى کردم» و در روایت دیگرى در دنباله این روایت آمده است که: «از شانه کردن مو و صاف کردن لباس باز مى مانند»[8]سایر آداب عید در دو عید دیگر خواهد آمد.
[۴ -] و از مهمترین اعمال این است که روز خود را با سلام به حامیان و نگهبانان روز به پایان رسانده و به درگاه آنان جهت شفاعت و اصلاح حال تضرع نماید. و اگر آن روز در نگهبانى پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم نباشد، باز هم اعمال خود را به آن حضرت تسلیم نماید. زیرا او بر جانشینان معصوم خود مقدم است، ولى همراه با شرمسارى و خجالت از کوتاهى در اداى حق شکر نعمت و همراه با لطیف نمودن گفتار و الفاظ تضرع و ابتهال. زیرا این کار اثر زیادى در رسیدن اعمال به آن حضرت صلّى اللّه علیه و آله و سلّم و نازل شدن خیر از معدن فضل خداوند دارد. سپس به نگهبان آن روز براى شفاعت خود به درگاه آن عزیز توجه کرده و از پیامبر اکرم صلّى اللّه علیه و آله و سلّم درخواست نما که اعمال تو را به درگاه مقدس حضرت حق عرضه نموده و از خداوند بخواهد گناهان تو را بخشیده، آنها را تبدیل به چند برابر خوبى نموده و آنگاه با رضایت از تو اعمالت را بپذیرد، که خداى متعال هر چه بخواهد مى تواند انجام بدهد و دیگران نمى توانند. نیز از او بخواه در آینده توفیقات تو را براى کوشش در خدمت به خداى بزرگ و وفادارى به رسول والا مقام و آل بلند مرتبه او زیاد نماید. زیرا بحکم عقل وفاى به سادات و محبوبان خدا حقوق بزرگى را بر ما واجب مى نماید و اگر بخواهیم به بزرگان خود و محبوبان خدا در زمان غیبت آنان وفادار بمانیم، باید حقوق زیادى را ادا نماییم.
۱. مصباح الشریعة: ۱۹۱
۲. إقبال الأعمال: ۳ - ۱۱۱ - ۱۱۳
۳. الکافی: ۱ - ۵۰۳
۴. إقبال الأعمال: ۳ - ۱۱۳
۵. إقبال الأعمال: ۳ - ۱۱۳
6. ضحی. آیه ۵
7. إقبال الأعمال: ۳ - ۱۳۰ - ۱۳۶
8. إقبال الأعمال: ۳ - ۱۳۷
9. همان