بی‏ تفاوتی در جامعه، آفت سبک زندگی اسلامی

برای رهایی از دام بی‌تفاوتی، راهکارهای زیادی قابل ارائه است؛ برخی از آنها عبارتند از:

آگاهی از ضررهای بی ‏تفاوتی؛ اطلاع از فواید فردی و اجتماعیِ نوع‏دوستی؛ مطالعه زندگی اشخاص خیرخواه و نوع‏دوست؛ الگوسازی رفتارهای همدلانه از افراد تأثیرگذار در جامعه؛ انجام کار خوب برای دیگران؛  گره‏گشایی از کار گرفتاران؛ تقویت روحیه دینی همدردی در جامعه، استفاده از رسانه در جهت ترویج مسئله همدردی اجتماعی؛ تقبیح عمومی بی‌تفاوتی و... .

یکی دیگر از راه‏های رهایی از بند بی‏تفاوتی، الگوبرداری از سیره عالمان دینی است که در اینجا به چند نمونه از رفتارهای خیرخواهانه و جهادگرانه علما به عنوان الگوهای کارآمد در مقابله با نارسایی‌های اخلاقی، اجتماعی و سیاسی جامعه اشاره می‏کنیم تا همگان در تعاملات فردی و اجتماعی خود به رفتار غیرتمندانه آنان تأسّی کنیم:

1. اقدامات عالِمان غیرتمند در مقابل توطئه‏ های اقتصادی دشمنان

 بازخوانی تاریخ گذشته‌ ایران اسلامی، به خصوص تاریخ دویست‌ ساله اخیر که تاریخ مواجهه‌ ایران و غرب مدرن بوده است، نشان می‌دهد که دلسوزان این مملکت که همواره علما در رأس آن قرار داشته‏اند، برای اعتلا و مجد اسلام و مسلمین و پیشرفت کشور، از هیچ تلاشی فروگذار نبوده‌اند.

یکی از اقدامات راهبردی عالِمان شیعه در مقابله با هجوم اقتصادی غرب، تقویت اقتصاد داخلی بوده است. مهم‏ترین مصداق این حرکت، تأسیس «شرکت اسلامیه اصفهان» در سال 1316ق به همّت دو مجتهد بزرگ این شهر؛ یعنی مرحوم آیت الله آقانجفی اصفهانی و برادر شهیدش حاج آقا نور‏الله اصفهانی بود که علاوه بر سخنرانی و نگارش نامه و اعلامیه‏های متعدد در راستای تحریم کالاهای بیگانه و تشویق مردم به مصرف کالاهای داخلی، راه ورود کالاها و منسوجات خارجی به داخل ایران را گرفتند، به گونه‏ای که روزنامه‏ها و نمایندگان انگلیس، توسعه آن را سکته‏ای برای منافع انگلیس در تمام منطقه خلیج فارس اعلام کردند.1

این اقدام، حمایت جدی علمای مسلمان در مناطق گوناگون را به دنبال داشت و عالمان بزرگی همچون آیات عظام: آخوند خراسانی، سید محمدکاظم یزدی، میرزا حسین نجل میرزا خلیل، محمد غروی شربیانی، ملا محمدحسن مامقانی، میرزا فتح‏الله شیرازی اصفهانی (معروف به شریعتمدار)، میرزا محمدحسین نوری (معروف به محدث نوری) و صدر اصفهانیبه شکلهای گوناگون مثل: فتوا، اعلامیه، سخنرانی و تألیف کتاب، به حمایت از آن برخاستند.

برای نمونه، آخوند خراسانی(ره)در نامه‏ای، از شاه خواست تا با خَلع لباس ذلّت و پوشیدن لباس عزّت و استفاده از البسه مصنوعه اسلامیه، هم به تقویت دولت و اسباب آسایش عموم مردم و پیشرفت ایران بپردازد و هم باعث شود تا ملت به مقتضای «الناسُ عَلی دینِ مُلوکِهم» شیوه وی را ادامه دهند که:

کُهَن جامه خویش پیراستن
بِه از جامه عاریت خواستن

است.2

در مجموع، حرکت جهادی حاج آقا نور الله اصفهانی در عرصه اقتصادی - که با همیاری و حمایت سایر علما و اقشار مردم همراه شد - موجب گردید برخی از مشکلات جدی کشور در عرصه اقتصادی حل شود و در عصری که دوران بی‏تفاوتی دولتمردان و عصر امتیازات استعماری روس و انگلیس در ایران بود، تا حدی از سلطه آنان بر کشور جلوگیری به عمل آید.

2. اعتراضات آیت‌ الله ‏العظمی بروجردی(ره)به رفتارهای غیراخلاقی شاه ایران

آیت ‏‏الله بروجردی(ره)با همراهی و مشاوره علما از جمله امام خمینی(ره)، در قِبال رفتارهای غیراخلاقی شاه ایران و اقدامات ضداسلامی او به مخالفت و تهدیدهای تند دست زد. به عنوان مثال:پس از آنکه شاه در ایتالیا در مجلسی غیراخلاقی شرکت کرد و در همان سفر، نزد پاپ رفت و دستش را بوسید، در بازگشت، سفری به قم داشت و به سوی منزل آیت الله بروجردی(ره)روانه شد؛ ولی با در بسته مواجه گردید. آن روز آیت الله بروجردی از روی اعتراض به رفتار غیراخلاقی شاه در خارج و دیدارش با پاپ، راهی روستاهای اطراف قم شد.3

به گفته مرحوم دوّانی، شاه و سایر عوامل حکومت می‏دانستند که در سلوک سیاسی آیت‏الله بروجردی(ره)نپذیرفتن شخص و یا مأمور دولتی به خاطر اعتراضی است که به عملکرد آنان دارد. همچنان که یک بار دیگر شاه پس از کودتای 28 مرداد با زنش (ثریا) با قطار به خوزستان سفر کرد و در بازگشت، در شهر قم از راه آهن راهی حرم گردید تا به خدمت آیت ‏الله بروجردی(ره)برسد. ایشان اجازه ملاقات نداد و به صدرالاشرف گفت: این جوان دست زنِ برهنه‏اش را گرفته و دور مملکت گشته، حالا می‏خواهد بیاید وقاحتش را گردن من بیندازد؟ خیر، او را نمی‏پذیرم. بگویید نیاید. شاه با سرافکندگی در حرم و اطراف گشتی زد و برگشت.4

3. اعتراضات آیت ‌الله ‏العظمی گلپایگانی(ره)به منکرات رژیم پهلوی

مرحوم آیت ‏الله ‏العظمی سیدمحمدرضا گلپایگانی(ره)پس از امام راحل(ره)از شاخص‏ترین و پر نفوذترین مراجع انقلابی به شمار می‏رفت که به دلیل اعتقاد به ولایت فقیه، در بسیاری از امور سیاسی ورود پیدا می‏کرد. ایشان علاوه بر همراهی با قیامهای سالهای آغازین دهه چهل، در تحولات پس از سالهای 1354ش به صورت فعال شرکت داشت.

ایشان با توجه به شرایط و مراتب امر به معروف و نهی از منکر، در مواجهه با اقدامات رژیم پهلوی از دهه چهل که با تصویب انجمنهای ایالتی و ولایتی آغاز شد و تا سال 1343ش ادامه داشت و نیز در ایام تبعید امام تا شروع مبارزات جدی در سال 1356ش، در قالب نامه‏ها، تلگرافها و اعلامیه‏های خود، تلاش می‏کند ابتدا با عباراتی نصیحت‏گونه، منکراتی را که در برنامه‏ها و اقدامات رژیم پهلوی بود، تذکر دهد و نیز با إعمال انزجار از اعمال رژیم، آنها را با قاطعیت محکوم کند.

به عنوان نمونه در نامه‏ای به أزهاری (نخست وزیر)، سران ارتش، درجه‏داران و افسران، تذکر می‏دهد تا این تذکر موجب فکر صحیح و اتخاذ ترتیب مشروع و منطقی از سوی آنان شود. ایشان با بیان اینکه سلب آزادیهای فردی و اجتماعی، ایجاد اختناق، سانسور و کشتار، موجب بقای حکومت استبدادی نشده و ملت را آرام نکرده و روحانیت را از انجام وظیفه باز نخواهد داشت، با آنها اتمام حجت می‏کند که حفظ سلطنت، خواسته ملت و به مصلحت مملکت نبوده و مجوزی برای اقدامات خشونت‏بار نیست؛ زیرا مردم به چیزی جز پایان حکومت استبدادی و برقراری نظام اسلامی راضی نخواهند شد.5

پخش این تلگرام در آن شرایط خفقان‏آور و حاکمیت وحشت و حکومت مسلسل و گلوله، اعجاب همگان را برانگیخت و شور و شوق زیادی ایجاد کرد. با وجود مقررات شدید منع عبور و مرور، در فرصتی کوتاه اعلامیه‏ها پخش شد. این اطلاعیه به حدی مهم بود که فرزند آیت‏الله گلپایگانی اظهار می‏دارد حاج احمدآقا خمینی(ره)در تماس تلفنی به معظم له گفته بودند که حضرت امام این اعلامیه را بالای سرشان نصب کرده و فرموده بودند: «از طرف من چندین مرتبه دست آیت‏الله گلپایگانی را ببوسید!»6

نمونه دیگر آنکه پس از تبعید امام خمینی(ره)، شاه در صدد بود به شهر قم آمده، با مراجع قم دیدار کند؛ اما با پاسخ قاطع و منفی آیت‏ الله گلپایگانی(ره)مواجه می‏شود. در زمان تاج‏گذاری شاه و انتخاب پسر شاه به عنوان ولیعهد، فرستاده رژیم از وی درخواست می‏کند که پیام تبریک بدهد؛ ولی ایشان با عصبانیت می‏فرماید: خواسته شما درست مانند آن است که یزید به امام زین‏العابدین(علیه السلام)بگوید: حال که پدرت امام حسین(علیه السلام)را کشتم، بیا و برای این جریان تبریک بگو! ایشان در ادامه از فرستاده شاه می‏خواهد که عیناً همین کلمات را به شاه برساند.7

در طول تاریخ تشیع، مرجع تقلید و عالم با نفوذی نبوده؛ مگر اینکه نابسامانی‌های اجتماع را نادیده نگرفته، میلیونها بنای خیر و مؤسسات عام المنفعه اجتماعی، اقتصادی، درمانی، امدادی و... ساخته‌اند و انجمنها، تشکّلها و جمعیتهای خیریه‌ای تشکیل داده و می‌دهند. بنیاد مسکن، کمیته امداد امام خمینی(ره)، بنیادهای 15 خرداد و 12 فروردین، بنیاد شهید و... نمونه‌ای از آثار امام راحل(ره)در این باره به شمار می‌رود. با آنکه در سازمانهای رسمی نظیر هلال احمر، بهزیستی و... نیز نماینده داشتند.