جوانان مومن انقلابی در مکتب انتظار

پایان تاریخ و چشم انداز نهایت تمدن بشری، یکی از مسایل و مناقشاتی است که پیرامون آن دیدگاه های مختلفی ارائه گردیده و بحث های مختلفی در گرفته است. غرب امروز مدعی فرا رسیدن پایان تاریخ است و «لیبرال دموکراسی» را به عنوان غایت نهایی و آمال متعالی تحقق یافته انسان غربی و ایدئولوژی فراگیر و جهانی شده معرفی می کند. در ادبیات دینی و آموزه های اسلامی اما این ماجرا در ذیل مبحث مهدویت مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است. حکیم فرزانه انقلاب اسلامی الگویی را تحت عنوان مراحل پنج گانه تحقق تمدن اسلامی مطرح ساخته اند که به نحوی می تواند الگویی برای تفهیم مهدویت و ترسیم آینده جهان مبتنی بر جهان بینی توحیدی و تبیین جایگاه نظام اسلامی و انقلاب اسلامی ملت ایران در این فرآیند باشد.
فرآیند دستیابی به تمدن اسلامی بر اساس دیدگاه رهبر معظم انقلاب، شامل وقوع «انقلاب اسلامی»، تشکیل «نظام اسلامی»، «دولت اسلامی»، «جامعه و کشور اسلامی» و سپس ایجاد «تمدن اسلامی» می شود که اکنون ما در دوران ایجاد «دولت اسلامی» قرار داریم. بدون شک رسیدن به مرحله پنجم، رسیدن به زمانه ظهوری است که مقدمات آن فراهم گردیده است و در آن شرایط امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) پرچمداری هدایت تمدن اسلامی را برعهده خواهد گرفت.
در این میان سوال اساسی بحث آن است که جوان مومن انقلابی که مخاطب کلام رهبری در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی است چگونه باید به موضوع مهدویت بنگرد و خود را مهیای ظهور کند؟
 
مخاطبین بیانیه گام دوم، مقدمه سازان ظهور
بیانیه گام دومی را می توان به مثابه مانیفیستی برای تحقق تمدن اسلامی و تلاشی برای نزدیک شدن به ظهور قابل تفسیر نمود. در متن بیانیه گام دوم با صراحت سخن از ورود به «دوّمین مرحله ی خودسازی و جامعه پردازی و تمدّن سازی» شده است. رهبر معظم انقلاب اسلامی جوانان مومن انقلابی را خطاب قرار داده و می فرماید: «دهه های آینده دهه های شما است و شمایید که باید کارآزموده و پُرانگیزه از انقلاب خود حراست کنید و آن را هرچه بیشتر به آرمان بزرگش که ایجاد تمدّن نوین اسلامی و آمادگی برای طلوع خورشید ولایت عظمیٰ (ارواحنافداه) است، نزدیک کنید.» (22/11/97)
 
جوانان در صف اول زمینه سازان ظهور
اگر قرار باشد، ظهور از طریق زمینه سازانی مهیا گردد، بدون شک جوانان مومن انقلابی در صف اول کسانی هستند که از آنان انتظار می رود در ماجرای زمینه سازی ظهور نقش کلیدی را بر عهده بگیرند. جوان مومن انقلابی به واسطه خصوصیاتی چون شجاعت، تقوا، انگیزه متعالی، بصیرت و تیزبینی، کم تعلقی به دنیا، دوری از عافیت طلبی و روحیه انقلابی بیش از دیگر اقشار جامعه در میدان زمینه سازی ظهور نقش آفرین خواهد بود. و این حقیقتی است که در کلام رهبر انقلاب نیز ابراز گردیده است: «شما جوانان عزیز که در آغاز زندگی و تلاش خود هستید، باید سعی کنید تا زمینه را برای آن چنان دورانی آماده کنید؛ دورانی که در آن، ظلم و ستم به هیچ شکلی وجود ندارد؛ دورانی که در آن، اندیشه و عقول بشر، از همیشه فعالتر و خلاقتر و آفریننده تر است؛ دورانی که ملتها با یکدیگر نمی جنگند؛ دستهای جنگ افروز عالم - همانهایی که جنگهای منطقه یی و جهانی را در گذشته به راه انداختند و می اندازند - دیگر نمی توانند جنگی به راه بیندازند؛ در مقیاس عالم، صلح و امنیتِ کامل هست؛ باید برای آن دوران تلاش کرد.» (30/11/70)
 
ظهور یک فرآیند نه یک حادثه
در برخی نگاه های انحرافی، ظهور اتفاقی است که به یک باره محقق خواهد شد و حاصل آن گسترش عدالت در جهان باشد. رخدادی که بیرون از اراده آدمی شکل می گیرد و انسان منفعلانه تماشاگر و منتظر تحقق آن است. اما حقیقت آن است که ظهور اتفاق نبوده،  بلکه فرآیندی است که باید برای تحقق گام به گام آن تلاش نمود. به واقع ظهور رخداد بزرگ در پایان تاریخ است که با عنایت خداوند متعال و هدایت امام(ع) و بدست اراده های انسان های مومنی تحقق خواهد یافت که عمر خود را در مسیر آماده سازی ظهور وقف کرده اند! به واقع اگر منتظران به وظایف خود عمل نکنند و برای تحقق ظهور تلاش ننمایند، بدون شک فرج نیز سر نخواهد رسید. لذا جوان مومن انقلابی تماشاگر فرآیند ظهور نیست، بلکه به مثابه بازیگری فعال صحنه به نقش آفرینی مشغول بوده و به وظیفه انقلابی خود عمل می کند. همچنین با خودسازی انقلابی در حال آماده سازی درونی برای انجام وظیفه در جایگاهی بالاتر است.
امام خامنه ای در این زمینه می فرمایند: «انتظار یعنی قانع نشدن، قبول نکردن وضع موجودِ زندگی انسان و تلاش برای رسیدن به وضع مطلوب، که مسلّم است این وضع مطلوب با دست قدرتمند ولی خدا، حضرت حجت بن الحسن، مهدی صاحب زمان(صلوات اللَّه علیه و عجّل اللَّه فرجه و ارواحنا فداه) تحقق پیدا خواهد کرد. باید خود را به عنوان یک سرباز، به عنوان انسانی که حاضر است برای آن چنان شرایطی مجاهدت کند، آماده کنیم. (27/5/87)
 
اعتقاد به مهدویت، آرمانی همراه با عمل
یکی از ملاحظات اساسی در نگاه جوان مومن انقلابی آن است که انتظار و اعتقاد به ظهور منجی، اعتقادی ذهنی و منقطع از عمل نیست. بلکه جهان بینی است که حاصل آن نوعی رفتار و عمل اجتماعی است. به واقع مقدمه ای برای عمل مومنانه و انقلابی است. به فرموده رهبری: «درس اعتقاد به مهدویّت و جشنهای نیمه ی شعبان برای من و شما این است که هر چند اعتقاد به حضرت مهدی ارواحنافداه یک آرمان والاست و در آن هیچ شکّی نیست؛ اما نباید مسأله را فقط به جنبه ی آرمانی آن ختم کرد - یعنی به عنوان یک آرزو در دل، یا حدّاکثر در زبان، یا به صورت جشن - نه، این آرمانی است که باید به دنبال آن عمل بیاید. (30/7/81)
 
انسان منتظر و تلاش برای عبور از نظام ظالمانه
انتظار در جهان اسلامی متعلق به انسان مومنی است که جهان اطراف و نظام حاکم بر جوامع بشری را نظام ناعادلانه می داند و از این بی عدالتی رنج می برد و برای تغییر و دگرگونی آن تلاش می کند و امید به تغییر و تحول را در قلب و روح خود نهادینه ساخته است. او تا آنجا که بتواند خود در مسیر تحقق عدالت تلاش می کند و بیش از آن در انتظار منجی موعودی است که برای گشایش خواهد آمد. حکیم فرزانه انقلاب اسلامی این حقیقت را اینگونه بررسی نموده است:
«در آثار اسلامی، در آثار شیعی می بینید که از انتظار ظهور حضرت مهدی تعبیر شده است به انتظار فرج. فرج یعنی چه؟ یعنی گشایش. کِی انسان انتظار فرج دارد؟ انتظار گشایش دارد؟ وقتی یک فروبستگیای وجود داشته باشد، وقتی گرهی هست، وقتی مشکلی هست. در زمینه ی وجود مشکل، انسان احتیاج پیدا میکند به فرج؛ یعنی سرانگشتِ گره گشا؛ بازکننده ی عقده های فروبسته. این نکته ی مهمی است. معنای انتظار فرج به عنوان عبارة أخرای انتظار ظهور، این است که مؤمنِ به اسلام، مؤمنِ به مذهب اهل بیت(علیهم السّلام) وضعیتی را که در دنیای واقعی وجود دارد، عقده و گره در زندگی بشر میشناسد. واقعِ قضیه هم همین است. منتظر است که این فروبستگی کار بشر، این گرفتاری عمومی انسانیت گشایش پیدا بکند. مسئله، مسئله ی گره در کار شخص من و شخص شما نیست. امام زمان (علیه الصّلاة و السّلام) برای اینکه فرج برای همه ی بشریت به وجود بیاورد، ظهور میکند که انسان را از فروبستگی نجات بدهد؛ جامعه ی بشریت را نجات بدهد؛ بلکه تاریخ آینده ی بشر را نجات بدهد.» (25/5/78)
 
اعتقاد به زوال نظام سلطه؛ حاصل اعتماد به مهدویت
در جهان بینی جوان مومن انقلابی نظام نابرابر حاکم بر جهان امروز هرچند تلاش دارد که خود را شکست ناپذیر جلوه دهد، اما از آنجا که بر بنیان ظلم و فساد بنانهاده شده است، همچون خانه عنکبوت سست و زوال پذیر است و اعتقاد به مهدویت تاکید بر همین حقیقت است که سرانجام این هیمنه توخالی فرو خواهد ریخت و این فروپاشی از طریق مبارزه و ایستادگی ممکن خواهد شد. رهبر معظم انقلاب اسلامی تاکید دارند: «جوانان و روشنفکران و عموم ملت ما با اعتقاد به ظهور مهدی علیه الصّلاةوالسّلام این اعتقاد راسخ را در دل خود پرورش می دهند که نظم ظالمانه ی جهانی، قابل زوال است و ابدی نیست؛ می شود با آن مبارزه و در مقابل آن ایستادگی کرد.»(30/7/81)
ایجاد تمدن اسلامی؛ مأموریت اصلی منتظران
همانطور که اشاره گردید، مهمترین وظیفه منتظران در دوران غیبت زمینه سازی برای ظهور است. تجلی کمال یافته این زمینه سازی تلاش برای ایجاد تمدن اسلامی است. رهبر معظم انقلاب اسلامی در شرح ابعاد و معنای «زمینه سازی» می فرمایند: «ما آن وقتی می توانیم حقیقتاً منتظر به حساب بیاییم که زمینه را آماده کنیم. برای ظهور مهدی موعود ارواحنافداه زمینه باید آماده بشود؛ و آن عبارت از عمل کردن به احکام اسلامی و حاکمیت قرآن و اسلام است»(30/11/70) به تعبیر دیگر حرکت در همان مسیری که حضرت برای تحقق آن ها روزی ظهور خواهند کرد: «ما که منتظر امام زمان هستیم، باید در جهتی که حکومت امام زمان علیه الاف التحیةوالثناء و عجل الله تعالی فرجه تشکیل خواهد شد، زندگی امروز را در همان جهت بسازیم و بنا کنیم. البته ما کوچکتر از آن هستیم که بتوانیم آن گونه بنایی را که اولیای الهی ساختند یا خواهند ساخت، بنا کنیم؛ اما باید در آن جهت تلاش و کار کنیم»(22/12/68)
با این نگاه جایگاه انقلاب اسلامی به عنوان انقلابی که بنا دارد زمینه ساز ظهور حضرت باشد، مشخص می شود. «منتظران واقعی» حضرت در این حکومت سعی می کنند احکام اسلامی و قرآنی را در جامعه پیاده کنند و در برابر ظلم مستکبران عالم بایستند. بنابراین اهداف پیش روی نظام جمهوری اسلامی نیز همان اهداف حکومت حضرت حجت(عج) خواهد بود. با این تفاوت که تحقق این اهداف در زمان حضرت به معنای واقعی کلمه و به صورت کامل خواهد بود: «البته دولت اسلامی کامل به معنای واقعی کلمه، در زمان انسان کامل تشکیل خواهد شد؛ ... ما به قدر توان و تلاشِ خود می خواهیم مجموعه ی کارگزاران حکومت را - که خودمان هم جزو آن ها هستیم - به نقطه ای برسانیم که با نصاب جمهوری اسلامی تطبیق کند. ما می خواهیم خود را به حد نصاب نزدیک کنیم.»(8/6/84)
آرمان نظام جمهوری اسلامی نیز که تابعی از مقصد نهایی حکومت حضرت حجت عجل الله تعالی فرجه الشریف است، در یک جمله ی کوتاه «ایجاد تمدن اسلامی» است. معنای این تمدن چیست؟ رهبر انقلاب چنین پاسخ می دهند: «تمدن اسلامی یعنی آن فضایی که انسان در آن فضا از لحاظ معنوی و از لحاظ مادی می تواند رشد کند و به غایات مطلوبی که خدای متعال او را برای آن غایات خلق کرده است برسد؛ زندگی خوبی داشته باشد، زندگی عزتمندی داشته باشد، انسان عزیز، انسان دارای قدرت، دارای اراده، دارای ابتکار، دارای سازندگی جهان طبیعت؛ تمدن اسلامی یعنی این؛ هدف نظام جمهوری اسلامی و آرمان نظام جمهوری اسلامی این است.» (14/6/92)
اما این تمدن اسلامی چه نسبتی با جامعه ی مهدوی در زمان ظهور حضرت حجت عجل الله تعالی فرجه الشریف دارد؟ حضرت آیت الله خامنه ای در این باره می فرمایند: «تمدّن اسلامی به صورت کامل در دوران ظهور حضرت بقیةاللَّه ارواحنافداه است. در دوران ظهور، تمدّن حقیقی اسلامی و دنیای حقیقی اسلامی به وجود خواهد آمد.» (14/7/79) باید توجه داشت که تمدن اسلامی، امری مطلق نیست، فرآیندی طولانی و نسبی است که اهداف آن نیز به صورت نسبی محقق می شود: «فرایند تحقق هدف های اسلامی، یک فرایند طولانی و البته دشواری است. به طور نسبی انسان به آن اهداف نزدیک می شود؛ اما تحقق آن ها، بسیار طولانی است»(21/9/80)
بنابراین تمدن اسلامی دو بخش دارد؛ بخشی که قبل از ظهور امکان تحقق دارد و زمینه ساز ایجاد جامعه ی مهدوی و ظهور حضرت حجت(عج) است، و بخشی که پس از ظهور محقق می شود و حد اعلای تمدن اسلامی است. همچنان که ایشان خطاب به شیعیان می فرمایند: «شما باید زمینه را آماده کنی، تا آن بزرگوار بتواند بیاید و در آن زمینه ی آماده، اقدام فرماید. از صفر که نمی شود شروع کرد! جامعه ای می تواند پذیرای مهدی موعود ارواحنافداه باشد که در آن آمادگی و قابلیت باشد، و الّا مثل انبیا و اولیای طول تاریخ می شود.»(10/12/68)
با این توضیح مشخص می شود که بزرگترین وظیفه ی منتظران در دوران غیبت، خودسازی و آمادگی برای یاری حضرت و دنبال کردن اهداف حکومت ایشان از طریق ایجاد «تمدن اسلامی» است.
 
انتظار در معرض قلب و تحریف
در مراحل شناخت و معرفت به مهدویت باید به این نکته کلیدی توجه نمود که تمامی حقایق و مفاهیمی متعالی هنگامی که در جایگاه فهم بشری قرار می گیرند، در معرض تحریف و انحراف قرار دارند. نارسایی های فهم بشری, تاثیر حب و بغض های روان آدمی، و در نهایت منافع طلبی و بهره برداری های خودخواهانه انسان از حقایق, در کنار عناصر بیرونی همچون اقدامات دشمنان حقیقت, عوامل اصلی هستند که موجب می گردد گوهر ناب و پاک حقیقت دچار آفت و آسیب شده و کاربرد اصلی خود را از دست بدهد. مفاهیم و مقولات مقدس که با نوعی پذیرش عقلی - قلبی همراه می باشند، بیش از دیگر مفاهیم در معرض این آسیب ها قرار دارند که از جمله آنها می توان به موضوع "مهدویت" اشاره نمود.
مساله مهدویت که یکی از مفاهیم بنیادی در آموزه های اسلامی و حتی در مفاهیم همه ادیان الهی است, در بستر تاریخ و در قالب اذهان مختلف دستخوش آسیب ها و انحرافات مختلفی شده است و گاه حتی به ضد خود تبدیل گردیده است. جوان مومن انقلابی در این میان تلاش دارد تا از وجود خود را با حقیقت انتظار صیقل بخشد و از قرائت های انحرافی فاصله بگیرد. حکیم فرزانه انقلاب اسلامی در این باره می فرماید: «انتظاری که از آن سخن گفته اند، فقط نشستن و اشک ریختن نیست؛ انتظار به معنای این است که ما باید خود را برای سربازی امام زمان آماده کنیم. سربازی امام زمان، کار آسانی نیست. سربازی منجی بزرگی که می خواهد با تمام مراکز قدرت و فساد بین المللی مبارزه کند، احتیاج به خودسازی و آگاهی و روشن بینی دارد. عدّه ای این اعتقاد را وسیله ای برای تخدیر خود یا دیگران قرار می دهند؛ این غلط است. ما نباید فکر کنیم که چون امام زمان خواهد آمد و دنیا را پُر از عدل و داد خواهد کرد، امروز وظیفه ای نداریم؛ نه، بعکس، ما امروز وظیفه داریم در آن جهت حرکت کنیم تا برای ظهور آن بزرگوار آماده شویم. شنیده اید، در گذشته کسانی که منتظر بودند، سلاح خود را همیشه همراه داشتند. این یک عمل نمادین است و بدین معناست که انسان از لحاظ علمی و فکری و عملی باید خود را بسازد و  در میدانهای فعّالیت و مبارزه، آماده به کار باشد.» (30/7/81)